Μελάγχθων

(Μπρέτεν, Κάτω Παλατινάτο 1497 – Βίτενμπεργκ 1560). Εξελληνισμένο όνομα του Γερμανού ουμανιστή και οπαδού της θρησκευτικής Μεταρρύθμισης Φίλιπ Σβαρτσερτ (Philipp Schwarzert). Ήταν μικρανιψιός του Ρόιχλιν και σπούδασε στη Χαϊδελβέργη και στο Τίμπινγκεν. Το 1518 κλήθηκε στο πανεπιστήμιο του Βίτενμπεργκ ως καθηγητής της κλασικής ελληνικής, προκαλώντας τον θαυμασμό με το περίφημο εναρκτήριο μάθημά του De corrigendis adolescentiae studiis, σχετικά με την αναθεώρηση των σπουδών. Στο Βίτενμπεργκ, ο Μ. προσελκύστηκε από την προσωπικότητα του Λούθηρου και έγινε έκτοτε πιστός συνεργάτης του. Οι οπαδοί της Μεταρρύθμισης οφείλουν στον Μ. την πρώτη έκθεση της λουθηρανής θεολογίας, τα έργα Loci communes rerum theologicarum (Κοινοί τόποι της θεολογίας) του 1521 και Confessio Augustana (Αυγουστιανή ομολογία). Το τελευταίο ετοιμάστηκε το 1530 από τη δίαιτα της Αυγούστας (Άουγκσμπουργκ) και μπορεί να θεωρηθεί ως το θεμελιώδες έργο του λουθηρανισμού. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του και μετά τον θάνατο του συντρόφου του, Λούθηρου (1546), ο Μ. υπέστη βίαιες επιθέσεις από τη συντηρητική μερίδα των λουθηρανών, όπου ανήκαν ο Νικόλαος φον Άμσντορφ και ο Φλάτιος Ιλλυρικός. Από το έργο του Commentarius in Epistolam Pauli ad Romanos (Σχόλια στη προς Ρωμαίους επιστολή του Παύλου, 1532), που αποτελεί τη σημαντικότερη θεολογική του εργασία, μέχρι την επεξεργασία των θέσεων του 1535, διαφαίνεται ότι κατέληξε σε απόψεις σχεδόν εκ διαμέτρου αντίθετες με τις λουθηρανικές. Προσπαθώντας επίμονα να διατηρήσει τα ιδεώδη και τις αξίες τόσο του ουμανισμού όσο και της θύραθεν παιδείας, οδηγήθηκε σε μία προοδευτική χαλάρωση ή μάλλον σε κάποια προοδευτική εγκατάλειψη των απόψεων του λουθηρανισμού: άρνηση της λουθηρανικής απαισιοδοξίας σε σχέση προς τις συνέπειες του προπατορικού αμαρτήματος, επανεκτίμηση των καλών πράξεων, αναγνώριση της συνεργασίας του ανθρώπου με τον Θεό κατά τη δικαίωση των αγαθών, αποδοχή μιας Εκκλησίας ορατής και υποταγμένης σε επισκόπους κ.ά. Ο Μ. διαπνεόταν, όπως και ο Λούθηρος, από την ιδέα ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία αποτελούσε τον εκπρόσωπο του χριστιανικού κόσμου των μεγάλων Πατέρων, γι’ αυτό και ήρθε σε επαφή με το οικουμενικό πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Το 1559, ο Μ. φιλοξένησε στο Βίτενμπεργκ κάποιον ελληνομαθή Σέρβο μοναχό, τον Δημήτριο, τον οποίο και έστειλε ως σύνδεσμό του στην ορθόδοξη Ανατολή. Ο Δημήτριος προσκλήθηκε από τον Έλληνα ηγεμόνα της Μολδαβίας Ιάκωβο Ηρακλείδη Βασιλικό, παλιό γνώριμο του Μ., φιλόδοξο και ανήσυχο πνεύμα, ο οποίος διαβίβασε μία επιστολή προς τον πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης, Ιωάσαφ B’. Στο κείμενο διαφαινόταν η επιδίωξη όχι μόνο της ενημέρωσης του ορθόδοξου κόσμου για τη Μεταρρύθμιση, αλλά και της εξυπηρέτησης στόχων εκκλησιαστικής πολιτικής με την αποκατάσταση αμοιβαίας συνεργασίας εναντίον της καθολικής Εκκλησίας. Η επιστολή αυτή του Μ. χρησιμοποιήθηκε αργότερα ως βάση στις συστηματικότερες συνεννοήσεις του οικουμενικού πατριάρχη Ιερεμία B’ με τους διαμαρτυρόμενους του Τίμπιγκεν και του Βίτενμπεργκ (1573 και έπειτα). Λειτουργώντας ως ειρηνιστής, χαρακτήριζε το τελετουργικό των Καθολικών, ιδίως σε σχέση με τη Θεία Ευχαριστία, ως αδιάφορο (adiaphora) και πίστευε μέχρι τέλους στη γεφύρωση του χάσματος που αποκάλυψε η Μεταρρύθμιση. Ο Γερμανός ουμανιστής και οπαδός της μεταρρύθμισης Μελάγχθων, σε πίνακα του Λ. Κράναχ.